فوری/خبر مهم از اصلاح قیمت بنزین | راهکارهای جایگزین افزایش قیمت بنزین

موضوع بنزین و ناترازی آن که این روزها از مسئولان تا کارشناسان بر روی نحوه مواجهه با معضل آن صحبت می‌کنند، به یکی از چالش‌های اساسی کشور تبدیل شده؛ چرا که از یک سو، با افزایش سالانه یک تا 1.5 میلیون خودروی عمدتا پرمصرف به چرخه حمل‌و نقل کشور و رشد سالانه بیش از 8درصدی در مصرف مواجه هستیم و از سوی دیگر با عدم افزایش ظرفیت تولید، ناترازی تولید و مصرف سال به‌سال در حال افزایش است.

طبق برنامه ارائه شده وزیر نفت به مجلس شورای اسلامی، متوسط تولید روزانه بنزین در تیرماه امسال 114 میلیون لیتر و متوسط مصرف روزانه بنزین 120 میلیون لیتر بوده است.

ناترازی بنزین اگرچه طبق این آمار در تیرماه به 6 میلیون لیتر در روز رسیده اما با افزایش مصرف در پیک‌های سالانه از جمله سفرهای نوروزی و سفرهای تابستانی به بیش از 20 میلیون لیتر در روز هم می‌رسد. فاصله‌ای که برای جبران آن هم از ظرفیت تولید واحدهای پتروشیمی در سالهای اخیر استفاده شده و هم به‌واردات بنزین روی آورده‌ایم.

رئیس جمهور و معاون وی نیز در اظهارات متعددی، از تأمین بنزین با دلار و خرید بنزین 40 هزار تومانی و فروش ارزان آن به مردم گلایه کرده‌اند که این گلایه‌ها به واردات بنزین بازمی‌گردد.

اگرچه وزیر نفت در ماه نخست فعالیت خود از عدم وجود برنامه‌ای برای افزایش نرخ بنزین خبر داده اما اظهارات و انتقادات متوالی رئیس جمهوری و معاون وی از قیمت بنزین، این شائبه را ایجاد کرده که ممکن است دولت برای کاهش کسری بودجه در تأمین بنزین وارداتی و اصلاح روند مصرف، دست به افزایش قیمت بنزین بزند.

با این وجود، این سوال، که "باید با معضل بنزین چه کرد؟" از سوالات اصلی ارکان تصمیم‌گیر و حتی مردم عادی است که تلاش شده در این گزارش، به آن پاسخی کارشناسی و اجرایی داده شود.

منطقا قیمت هر کالا می‌تواند در نحوه استفاده از آن و دقت در مدیریت مصرف آن موثر باشد و در شرایطی که کشور با تورم دو رقمی مواجه است، به‌طور سالانه افزایش قیمت تمامی کالاها، انتظاری منطقی است. حال اگر جلوی افزایش قیمت کالایی گرفته شود اما تورم مهار نشود، فنر قیمتی آن کالا فشرده‌تر شده و دولت‌ها برای کاهش فشردگی این فنر، دست به افزایش ناگهانی و جهش‌وار آن هر چندسال یک بار می‌زنند.

راهکار اصلی هر دولتی مهار تورم است، اما در شرایط فعلی، بازگشت قیمت‌گذاری سالانه بنزین مشابه آنچه در دهه‌های گذشته مرسوم بود، به‌طوری که در قوانین بودجه سنواتی نرخ بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی بر اساس نرخ تورم برای سال آینده مشخص شود راهکاری درست است؛ از اینرو دیگر شاهد فشردگی فنر قیمتی آن که به تصمیم‌گیری‌های عجیبی چون آبان 98 بینجامد، نخواهیم بود.

در مورد شرایط سال جاری نیز بهتر است دولت، طبق سخنان رئیس جمهوری که بر مسأله همراهی مردم در هر تصمیم مهم، تأکید کرده‌اند؛ اصلاح نرخ بنزین را به قانون بودجه 1404 موکول کند و سال به‌سال نرخ‌ها بر اساس نرخ تورم و بررسی کارشناسی در کمیسیون‌های تخصصی مجلس، اصلاح شوند.

بدون شک راهکارهای فعلی رفع معضل ناترازی بنزین، راهکارهای غیرقیمتی است که می‌توان این راهکارها را به سه دسته کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقسیم‌بندی کرد.

در راهکارهای کوتاه مدت که در سال جاری می‌توان از آن نتیجه گرفت و در شش‌ماهه دوم سال، ناترازی فعلی بنزین را مدیریت کرد، بحث استفاده از ظرفیت CNG برای متنوع سازی سبد بخش حمل‌و نقل و انتقال بخشی از تقاضای بنزین به سبد CNG در اولویت است.

هم‌اکنون بین 21 تا 23 میلیون مترمکعب CNG در روز در کشور به‌مصرف می‌رسد و به همین اندازه ظرفیت افزایش سهم CNG در سبد حمل‌و نقل سبک کشور، با زیرساخت‌های فعلی وجود دارد. بنابراین برای رفع ناترازی 20 میلیون لیتری بنزین، تنها راهکار توسعه CNG می‌تواند در کوتاه‌مدت با سیاست‌گذاری درست و بدون هزینه‌سازی برای دولت، پاسخگو باشد.

با وجود جایگاه‌های مناسب عرضه CNG در کشور که نیمی از ظرفیت آنها خالی و قابل استفاده است، توسعه ناوگان خودروهای گازسوز باید مدنظر قرار گیرد که در این زمینه مصوبه سال 98 شورای عالی اقتصاد، همچنان کارآیی دارد.

همزمان با توسعه سهم CNG، تکمیل پالایشگاه مهرخلیج فارس و افزایش 13 میلیون لیتری تولید بنزین تا پایان سال، می‌تواند آغازی بر ورود دوباره ایران به جمع کشورهای صادرکننده بنزین باشد. پالایشگاه مهرخلیج فارس هم‌اکنون با پیشرفت 70درصدی در حال احداث است و طبق گفته فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء (ص)، در صورت همکاری دولت، می‌تواند تا پایان سال جاری به مدار بهره‌برداری وارد شود.

در راهکارهای میان‌مدت، نیاز به سیاست‌گذاری‌های جدی در زمینه توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی داریم؛ همچنین روند تولید خودروهای پرمصرف داخلی باید اصلاح شود و در واردات خودروهای کم‌مصرف به کشور باز شود که هر کدام تأثیر پررنگی در اصلاح الگوی مصرف بنزین در کشور دارند.

اگر خودروها با استاندارد بین‌المللی در کشور تولید می‌شد، مصرف بنزین به‌جای 120 میلیون لیتر در روز، در حدود 60 میلیون لیتر در روز بود و می‌توانستیم 54 میلیون لیتر در روز صادرات داشته باشیم.

بحث اسقاط خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده، یک بحث مهم در راهبردهای میان‌مدت برای کاهش مصرف بنزین است که برای برنامه‌ریزی و آغاز اسقاط وسایل نقلیه فرسوده باید از همین امروز کار را آغاز کرد.

طبق آمار ستاد نوسازی سازمان حمل و نقل، بیش از 21 میلیون خودروی سبک در کشور در حال تردد بوده که بیش از یک میلیون و 300 هزار خودرو، یعنی 6.2 درصد از این خودروها فرسوده هستند.

همچنین از تعداد 12 میلیون و 500 هزار موتورسیکلت در حال تردد در کشور، 11 میلیون و 200 هزار موتورسیکلت فرسوده هستند که سهم بزرگی در مصرف افسارگسیخته بنزین و آلایندگی هوا دارند.